چکیده

علوم قرآنی، دانشی است که درباره شناخت قرآن و خصوصیات آن و مسائل متعلق به آن بحث می‌کند و مباحث گسترده آن از جهت فایده و آثار به دسته‌هایی تقسیم شده است.

کتاب حاضر با هدف کلی آشنایی تحلیلی با چهار مبحث مهم علوم قرآنی در چهارده درس و در قالب پنج فصل برای بر‌آوردن نیاز دانشجویان و طلاب مقطع کارشناسی و سطح دو نگاشته شده است. افزون بر مبحث کلیات که اهمیت خاص این علوم را در اندیشه اسلامی و جایگاه علمی آن را در تاریخ علوم قرآنی نشان می‌دهد، عناوین مهم علوم قرآنی ۳ شامل اسباب نزول، مکی و مدنی، محکم و متشابه و ناسخ و منسوخ محور فصل‌های دیگر این کتاب است که با توجه به سر‌فصل‌های دیگر این کتاب است که با توجه به سر‌فصل مصوب، نکاتی چون فواید و کاربردها، روش‌ها و معیارها و اقسام و نمونه‌ها را در هر یک بررسی نموده است.

انتظار قرآن از ما این است که با این کتاب «آگاهی و معرفت» یابیم، از اعماق جان آن را «تصدیق و باور» کنیم و سپس با بهره مندی پی در پی از آن به نقطه کانونی انتظار قرآنی که «دانش و زندگی» با این کتاب است نائل شویم. اثبات همانند ناپذیری، و تحریف ناپذیری قرآن، فرآیند آگاهی و گواهی ما را به حقانیت این کتاب فزونی می دهد. باورها را استحکام می بخشد و برای منکران نیز اتمام حجت می کند. این کتاب براساس سرفصل های مصوب علوم قرآنی (۲) در قالب شانزده درس کوشیده با استفاده از آیات و روایات به این مهم نائل آید.

جغرافیای مطالعات قرآنی را می توان در یک نگاه کلان در سه محور اساسی جستجو کرد: نخست مسائل شناخت‌نامه ای قرآن؛ دو، مسائل مربوط به چگونگی فهم و تفسیر قرآن، مانند اصول، مبانی و قواعد تفسیر؛ سه، ذات معارف و آموزه‌های مُستخرَج از متن قرآن که در کتب تفسیر ترتیبی و موضوعی یافته می‌شود. محور اول از مبادی است که هویت الاهی این کتاب را به شیوه علمی احراز می‌‌نماید و معلوم می‌سازد که منشأ پیدایش این متن و پدید‌آورنده آن کیست و این کتاب چگونه در میان بشر ظهور یافته و در اختیار انسان‌ها قرار گرفته است. مسائل وحی، نزول، اعجاز، جمع و تدوین، و تحریف‌ناپذیری از این سنخ‌اند.

قرآن کریم به عنوان معجزه الهی سخن، زیبایی ها و ظرافتهای بسیاری را در بر دارد که توجه به آنها زمینه شناخت بهتر و بهرمندی بیشتر از قرآن را فراهم می آورد. نوشته حاضر دومین بخش از «علوم بلاغی و زیبایی‌شناختیِ قرآن» است و زیبایی‌های ادبی قرآن را با تکیه بر دانش بدیع در قالبی نوین، می­شناساند. در این کتاب با زیبایی های آوایی قرآن و تناسب لفظ و معنا در موسیقی آن، و گونه­های مختلف همگونی واژگانی، در سطوح لفظی و معنایی آشنا می شویم.

دانش بلاغت از علوم ارجمندی است که در فهم و تحلیل آیات از کارآمدترین ابزارهای تفسیر به‌شمار می‌آید. کتاب «علوم بلاغی و زیبایی‌شناختیِ قرآن ۱» با ترکیب بلاغت سنتی و جدید و به شیوه‌ای کاربردی- تطبیقی علوم بلاغت را شناسانده و اثری است که افزون بر بلاغت، علوم قرآنی را نیز پوشش می‌دهد. در علم بیان (که از چگونگیِ بازگفتن یک مطلب به شیوه‌های گوناگون سخن می‌گوید) محورهای تشبیه، مجاز، استعاره و کنایه با کاربردهای قرآنی تحلیل و دو بحث تصویر هنری و استعاره‌های مفهومی نیز شناسانده شده است.

قرآن، کلام آفریدگارِ علاّم‌الغیوب و زبان خدای زبان‌آفرین در لباس یک عربیِ ممتاز و متمایز، خطاب به عموم جامعه انسانی است. زبان در معنای عام خود در زندگی بشر نفوذی ریشه‌ای و نقشی اساسی دارد؛ کاربرد و کارکردهای آن متنوع و جلوه‌های آن در بسیاری از مظاهر زندگی هویدا است. زبانِ قرآن نیز به عنوان یک زبان برتر، در زندگی فرد و جامعه اسلامی و انسانی، نقش‌های مؤثر و انکارناپذیری داشته و دارد. کتاب حاضر، کوششی برای تبیین ماهیت و برخی از توانایی‌های زبان قرآن و دعوتی است برای بازگشتی دوباره به آن، به‌ویژه در عرصه‌های اندیشگی و تمدّنی.

درس «تاریخ استشراق و سیر تحول مطالعات قرآنی در غرب»، به طور کلی به موضوع خاورشناسی و تاریخچه آن و به طور خاص به برخی موضوعات در مطالعات قرآنی در این حوزه می‌پردازد. بحث از تعریف پر چالش خاورشناسی، مباحث آن در عرصه های مختلف اسلام‌شناسی و تبیین ضرورت آگاهی از این نوع پژوهش‌ها، بحث آغازین کتاب است. استشراق در طول نزدیک به ده قرن، با فراز و فرودهای بسیار مواجه شده و انگیزه‌های مختلفی محرک آن بوده است که به اجمال بررسی شده است. فعالیت‌های علمی خاورشناسان را می‌توان در عرصه‌های مختلف طبقه‌بندی کرد.

کتاب حاضر با هدف دانش¬افزایی و توانمندسازی اولیه دانشجویان رشته علوم قرآن و حدیث و دیگر علاقمندان مباحث قرآنی تدوین شده است.
دو درس اول کتاب به فلسفه آموزش و ترویج قرآن و نظام و فرآیندهای توسعه فرهنگ قرآنی پرداخته است. ‌نظام آموزش قرآن در کشور و عناصر و مؤلفه‌های برنامه درسی قرآن در آموزش¬وپرورش در دو درس بعد بیان شده است. درس¬های پنجم و ششم با بیشترین حجم، دانش و مهارت‌های آموزش خواندن (از رو یا از بر) و آموزش مفاهیم و معارف قرآن را به صورت عملی به دانشجویان انتقال می¬دهد.