چکیده

جریانی که در این اثر از آن به جریان اجتماعى عقلی در تفسیر قرآن یاد شده، در بستر نهضت اصلاح طلبى دینىِ طیفى از اندیشمندان اسلامى عمدتاً از قرن چهارده هجری شکل گرفته است. عقل­گرایى در بُعد مبانى و روش تفسیرى و جامعه­گرایى و دغدغه نسبت به مسائل کلان اجتماعى اعم از سیاسی و فرهنگی در بعد گرایش و جهت گیرى تفسیرى آنان، وجوه تمایز این جریان از سایر جریان­های تفسیری است. این جریان تاکنون در معرض نقد و بررسى­هایی به ویژه از منظر سلفى و اشعرى قرار گرفته که برغم اشتمال بر برخی اشارات و بررسی‌های انتقادی مهم، از منظر عقل‌گرایی شیعی و آموزه‌های ناب مکتب اهل بیت (ع) چندان کارآمد دیده نمی‌شود.

جریان تفسیر روایی از منظری تاریخی در حفظ و پاسداری از میراث روایی تفسیری و تعدیل برخی جریان­های رقیب نقشی ستودنی داشته است. در این میان فارغ از برخی رویکردهای بسیط در گرایش روایی، شاخه افراطی این جریان به­عنوان رویکردی که با تأکید بر منابع نقلی و روایی در تفسیر قرآن و نادیده انگاشتن دیگر منابع و نیز بدون نگاه تحلیلی انتقادی به روایات در میان فریقین مطرح شده در معرض نقد و بررسی است. در این اثر با تکیه بر روش تفسیر اجتهادی و اصول روایت­شناختی آن، نگاهی انتقادی به جریان مورد بحث صورت گرفته است.

تفسیر تطبیقی (مقارن)‌ به مثابه گونه­ای نوظهور در حوزه تفسیر، پیش از هرچیز، نیازمند بررسی معرفت­شناختی و روش­شناسی است. تلاش این کتاب در راستای تحقق این امر است.

مفسران فریقین به خصوص مفسران امامیه از عصر رسالت تا کنون برای فهم معانی و مقاصد آیات قرآن کوشش نموده و هر یک با توجه به مکتب تفسیری خویش، روش و گرایش خاصی را در تفسیر قرآن انتخاب نموده اند. در کتاب درسنامه روشهای تفسیری به بررسی روشها و گرایشهای تفسیری پرداخته و تلاش شده تا در شانزده درس روشهای تفسیری قرآن به قرآن، روایی، عقلی و نیز گرایشهای تفسیری ادبی، کلامی، علمی، اجتماعی و عرفانی بررسی شود.

اصول و مقدمات تفسیر، یکی از دانش‌های بنیادین و ضروری تفسیر قرآن است که فهم و تفسیر صحیح قرآن برآن استوار است. بر این اساس، سعی شده مهم‌ترین اصول مقدماتی تفسیر، بر پایه دیدگاه‌های مشهور و با رویکرد آموزشی تبیین شود، تا خواننده ضمن آشنایی با مقدمات مورد نیاز تفسیر، از مبانی نظری تفسیر و قواعد کاربردی تفسیر قرآن بهره لازم را بدست آورد و در فهم آیات قرآن، از دچار شدن به پاره‌ای لغزش‌ها در امان باشد. کتاب حاضر بر اساس سرفصل مصوب اصول و مقدمات تفسیر، در پانزده درس و در قالب سه بخش؛ مبانی و قواعد تفسیر کوشیده است به این مهم نائل آید.

چکیده

یکی از دانشهای مهم و زیربنایی برای فهم قرآن دانش واژه شناسی یا مفردات قرآن است. در کتاب حاضر با بهره گیری از منابع اصیل و معتبر لغت، کتب مفردات و تفاسیر به صورت کاربردی مهمترین مسائل ناظر به تفسیر کلمات قران را به بحث گذاشته و با تحلیل و تبیین معنای دهها کلمه قرآنی مراحل شرح واژه های قرآن را به صورت عملی به دانشجو آموزش می دهد. در شرح معنای کلمات تلاش شده تا آنجا که ممکن است به کاربردهای کلمه در فرهنگ عرب توجه شود.

هدف اصلی از تدوین درسنامه تفسیر ساختاری، تبیین قواعد علم ساختار شناسی سوره‌های قرآن به عنوان یکی از علوم قرآنی است. تا دانشجویان مهارت کشف وشناسایی ویژگی های ساختار ماهیت یک سوره که شامل ویژگی هایی مانند فضایل سوره، سبب نزول، ترتیب نزول ، تاریخ نزول، فضای نزول ، ساختار و غرض سوره است را شناسایی کنند. شناسایی ویژگی های ساختار عمومی یک سوره قرآن کریم علاوه بر شناخت ماهیت سوره دو فایده مهم دیگر برای دانشجویان دارد نخست آنکه موجب انس بیشتر آنان با سوره ‌می‌شود و دوم آنکه به دانشجوبان رشته های قرآنی کمک می‌کند تا با نگرشی علمی و جامع به هر سوره به تفسیر آیات سوره بپردازند.

پیامبر اکرم همزمان با تعلیم و ترویج قرائت و کتابت قرآن کریم و جمع و تدوین و تنظیم و ترتیب آیات و سوره‏ها در مُصحَف، نظام آموزش قرآن را با هدف فهم و بکارگیری زبان آن بنیان­گذاری کردند. بر اساس زمینه­های صدور حدیث «نزول قرآن بر هفت حرف»، رسول خدا هم قرائات برآمده از اختلاف­های لهجه­ای و زبانی مسلمانان را تجویز نمودند، و هم از گسترش تصریفات قرآنی در سه حوزه کلمات، آیات و سوره­ها استقبال کردند؛ قرائات تصریفی نماد پویایی و زایایی زبان قرآن و فهم صحابه است که آن را ممزوج با آیات یا به شکلی جدید برگرفته از ساختار زبان قرآن به‏کار می­بردند.