سکولاریسم – که معنای شایع آن جدایی دین از عرصه سیاست و حکومت است – در آئین مسیحیت از آموزه های مقبول آن تلقی می شود و چندین سده نیز است که در مغرب زمین سیطره آن گسترده شده است. آنچه مسأله اصلی امروز جهان اسلام است نسبت آن با آیین خاتم خصوصاً آخرین کتاب آسمانی است.
بررسی فقه القرآن یا تفسیر « آیات الأحکام» یکی از مباحث مهم در حوزه معارف اسلامی است که از دو شاخه علوم اسلامی نشأت می گیرد؛ از یک سو بخشی از معارف قرآن و از سوی دیگر بخشی از فقه اسلامی به شمار می رود.
قرآن به عنوان مهم ترین منبع علوم و معارف اسلامی است که عقاید، اخلاق، تاریخ و دیگر معارف را در خود جای داده است و از این رهگذر به عنوان اصلی ترین مصدر تشریع اسلامی، در خلال آیات خود کلیاتی از فقه اسلامی را نیز بیان می کند و بخش هایی از احکام عبادی، اجتماعی، قضایی و حقوقی را ارائه کرده است.
کتاب « بازپژوهی آیات فقهی قرآن» در ۱۶ درس با عناوین ذیل سامان یافته است:
به استناد حدیث شریف ثقلین کهمورد اتفاق فریقین است، پیامبر اکرم(ص) از قرآن و عترت یعنی حاملان سنت به عنوان دو میراث گرانسنگ خود یاد کرده و بر چنگ زدن به آن ها برای رهنمونی به طریق سعادت تأکید کرده است. بر این اساس عالمان واندیشه وران مسلمان در عرصه های مختلف علوم اسلامی از قرآن و سنت همواره به عنوان مهم ترین و معتبرترین منبع فهم و استخراج آموزه های دین شناخت یاد کرده اند. به خاطر جایگاه بس رفیعی که قرآن و سنت در ترسیم نظام جمعی از دین دارند، هرگونه کنکاش و بازپژوهی آن ها و به ویژه وع رابطه و تعاملی که این دو منبع نسبت به یکدیگر دارند، از اهمیت بس والایی برخوردار است.
این نوشتار در یک مقدمه و سه بخش تنظیم یافته است که مقدمه آن مربوط می شود به مباحث شناخت شناسی پیرامون انواع جهان شناسی علمی، فلسفی، عرفانی و قرآنی و بیان ویژگیهای معرفت شناختی هریک از این جهان شناختی ها، تا جایگاه معرفت شناسی قرآن در مسئله روشن شود.
بخش اول به بررسی مقایسه ای جهان شناسی های علمی، فلسفی، عرفانی و قرآنی اختصاص دارد. در این بخش کوشش نگارنده بر آن است تا دورنمایی از تصویر جهان در هریک از جهان شناسی های چهارگانه مذکور به دست دهد و در مقایسه، جایگاه تصویر قرآنی جهان معلوم شود.
هرچند حوزه تربیت از اساسی ترین موضوعات قرآن است، اما باید اعتراف کنیم هنوز تحقیقی جامع، کامل، نظام مند و در خور در مورد تربیت قرآنی انجام نشده است. هدف این نوشتار تبیین مبانی تربیت از منظر قرآن کریم است و بنای کار این است که نوع نگرش و رویکرد قرآن کریم درباره انسان و شئون وجودی و ویژگی های روانی او را که تأثیرگذار در تار و پود نظام تربیتی دینی است مورد بررسی قرار گیرد.
جلد نخست این مجموعه حاوی مصاحبه و گفتارهای آیات عظام: مکارم شیرازی، سبحانی، استادی و آصفی درباره استاد معرفت و پاره ای از مقالات علمی درباره خدمات علمی و نقش استاد معرفت در دفاع از فرهنگ و مبانی تشیع، و گفتارهایی از ایشان در همین زمینه است.
خلاصه ای از فهرست این کتاب به شرح ذیل است:
– پیام تسلیت رهبر معظم انقلاب اسلامی
– مقدمه حجت‌الاسلام و المسلمین علی‌اکبر رشاد
– یادداشت دبیر همایش
– مصاحبه با آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی
– سخنرانی آیت‌الله سبحانی در نکوداشت استاد معرفت
– سخنرانی آیت‌الله استادی در اربعین ارتحال استاد معرفت
در جلد دوم ۳۴ مقاله و نگاشته از آثار انتشار نیافته استاد در زمینه های تفسیر، معارف قرآن، علوم قرآنی و دیگر موضوعات منعکس شده است.خلاصه ای از فهرست این کتاب به شرح ذیل است:
– مقدمه حجت‌الاسلام و المسلمین علی‌اکبر رشاد
– یادداشت دبیر همایش
– فصل اول: مباحث تفسیری
– روش‌ها و گرایش‌های تفسیری
– تفسیر عرفانی
– گوشه‌ای از ویژگیهای تفسیر المیزان
– امتیازات المیزان در گفت‌وگو با استاد محمد هادی معرفت
– تفسیر اجمالی سوره حمد
– التفسیر الموضوعی
– نقدی بر تفسیرهای روشنفکرانه از قرآن و حدیث
– موضع الحدیث من التفسیر
جلد سوم، چهارم و پنجم به انعکاس ۶۵ مقاله تحقیقی که توسط صاحب نظران و قرآن پژوهان کشور فراهم آمده، اختصاص یافته است. این مقالات در پنج حوزه ذیل به بررسی دیدگاه ها و اندیشه های مرحوم استاد معرفت پرداخته اند: ۱. بررسی توصیفی و تحلیلی آثار استاد شامل کتاب های التفسیر الاثری الجامع، التمهید فی علوم القرآن، التفسیر و المفسرون و ….
۲. بررسی دیدگاه های استاد معرفت در زمینه قرآن شناخت از قبیل: تحریف ناپذیری قرآن، بررسی مسأله قرائات، بررسی مسأله اعجاز، بررسی مسأله نسخ و ….
مقالات مندرج در جلد چهارم کتاب معرفت قرآنی مختصراً به شری ذیل است:
– مقدمه حجت‌الاسلام و المسلمین علی‌اکبر رشاد
– یادداشت دبیر همایش
– دیدگاه‌های استاد معرفت در زمینه تفسیر شناخت
– روش تفسیری اهل بیت(ع) از دیدگاه آیت‌الله معرفت
– تفسیر صحابه و تابعان از دیدگاه آیت‌الله معرفت
– روش صحیح تفسیر قرآن با تأکید بر کتاب «التفسیر الأثری الجامع»
– دانش‌های بایسته در فهم و تفسیر آیات
– علم الموهبه از منظر آیت‌الله معرفت (قدس‌سره)
– حجیت روایات تفسیری از دیدگاه آیت‌الله معرفت «ره»
مقالات مندرج در جلد پنجم کتاب معرفت قرآنی به شرح ذیل است:
– مقدمه حجت‌الاسلام و المسلمین علی‌اکبر رشاد
– یادداشت دبیر همایش
– فصل اول: استاد معرفت و عرصه‌های نو در حوزه مطالعات قرآنی
– استاد معرفت و زبان قرآن
– بررسی نظریه بطون از نگاه استاد معرفت
– استاد معرفت و هرمنوتیک
– قرآن و پدیده استشراق در آثار آیت‌الله معرفت (ره)
– نقد شبهه مصادر قرآن از دیدگاه آیت‌الله معرفت(ره)
– قرآن و فرهنگ زمانه از دیدگاه استاد معرفت
– نقد شبهات وحی
– قلمرو و جامعیت قرآن
– نسخ مشروط از منظر استاد معرفت
