ظهور مفاهيم و مباني شريعت اسلام در ميان قبايل متفرق عرب جاهلي، ظرف مدت کوتاهی از آنان امتي متحد و متمدن ساخت كه به تمدن‌هاي عظيم آن دوران پهلو مي‌زد. اين امر، محصول در هم تنيدگي روشی مبتني بر اصل تدريج و ترتيب با محتوایی عمیق و جامع در مصحف شريف می¬باشد. امر به معروف و نهي از منكر از جمله عناصری بود که در اثر این ترکیب و به منظور ضمانت اجراي احكام و بقاء آيين اسلام در ميان معاصرین نزول نهادينه گشت.
تتبع در سیر تنزیلی آیات مرتبط با موضوع مورد پژوهش روشن می¬سازد که سوره¬های مکی با ایجاد زمینه¬های لازم، جامعۀ ایمانی مدنی را مهیای پذیرش و اجرای فرهنگ امر به معروف و نهی از منکر در سطح اجتماع می¬نمایند. از جملۀ این زیر ساخت¬ها، ترغیب مخاطبین به انفاق، رسیدگی به امور ایتام، توصیۀ یکدیگر به شکیبایی و حرکت در مسیر حق و ارزش دانستن مسئولیت پذیری در قبال سرنوشت هم نوعان و نیز توبیخ هر گونه عملکرد مخالف با آموزه¬های مذکور و ضدارزش شمردن منفعل بودن در برابر سرانجام آن¬ها می¬باشد.
اینک نوبت به سوره¬های مدنی می¬رسد که پس از اعلان عمومی وجوب امر به معروف و نهی از منکر بر مؤمنین به گسترش و بسط این فرهنگ در جامعۀ ایمانی و محافظت از آن بپردازند. بنابراین جهت دست یافتن به این مهم، برحذر داشتن مؤمنان از موانع موجود در مسیر نهادینه سازی، تبیین مشکلات و تشریح راه کارهای فائق آمدن بر آن¬ها نظیر آغاز نظارت اجتماعی از جامعۀ کوچک خانواده را در دستور کار قرار می¬دهند.