تفکر و تعقل مهم ترین وجه تمایز انسان از دیگر موجودات است؛تفکرعقلانی درفرآيندي پيچيده با بهره گيري ازابزارعقل وخرد انجام می شود. ما دراین پژوهش ضمن تعریف مفاهیم تفکر و تعقل،تفکر عقلانی وعقلانیت ، مترادفات ( لبّ، حکمت، قلب، حجر، نهي، حجي، و...) و متضادات (جهل،حمق،سفه و ...)عقل ؛ تایید و اثبات حجیت عقل و تعامل با شرع«کلّ ما حکم به العقل حکم به الشرع و کلّ ما حکم به الشرع حکم به العقل» به بیان آسیب های تفکروتعقل ؛(هوای نفس، گناه، آرزوها، خشم و غضب، خودپسندی، دنیادوستی، حرص و...)پرداخته ایم. از شاخصه های تفکرعقلانی جامعیت، انعطاف پذیری، مستدل و برهانی بودن، واقع نگری، مفید بودن و...بحث شده؛ والاترین رتبه تفکر، تفکردراسماء، صفات وافعال خداوند، ونازل‌ترين مرتبه آن«فكر-آمدني مذموم» که جنبة حصولي داشته، دنيوي ومعاش انديش ومتأثرازغرايزوقواي حيواني است شمرده شده. کاربرد تفکرعقلی در، درك زمان، موقعيت ها، جهت يابي، مهاركننده غرايز، تعديل كننده عواطف، و... و وسيله تدبروتفكروتعقل وايجاد وحدت نظردرتمام شئون بشری به شرط سلامت عقل و مصونيت از آفتهاست. تنها راه تكامل مادّى و معنوى، به کار بردن فكر؛ و سقوط در قهقراء ، نتيجه به كار نگرفتن انديشه است. تفکر عقلی خود به خود داری ارزش نیست، چراغی است که باید به کار گرفته، با احکام آن در مسیر انسانیت، کمالات را به دست آورد.